Đông Trùng Hạ Thảo trên thị trường hiện nay là gì? Đông Trùng Hạ Thảo Cú lừa xuyên thế kỷ?

Đông Trùng Hạ Thảo là gì

Đầu Tiên Đông Trùng Hạ Thảo có tên khoa học là Cordyceps sinensis. Đây một giống nấm mọc ký sinh trên sâu non của một loại sâu thuộc họ sâu Cánh Bướm. Nấm và sâu hợp sinh với nhau, vào mùa đông, con sâu non nằm ở dưới đất, nấm phát triển vào toàn thân con sâu để hút chất trong con sâu làm con sâu chết. Đến mùa hạ, nấm sinh cơ chất mọc chồi khỏi mặt đất, nhưng gốc vẫn dính liền vào đầu sâu, đào lấy tất cả xác sâu và nấm mà dùng.
Người dân thu hoạch vào tháng 6  tháng 7, rửa sạch, phơi khô, phun rượu vào rồi phơi khô hẳn. Bó thành từng bó 10-15 con một. Tại Trung Quốc, đông trùng hạ thảo thường gặp ở những rừng ẩm ướt các tỉnh Tứ Xuyên, Vân Nam, Tây Khang, Tây Tạng nhiều nhất là Tứ Xuyên và Tây Khang, nên hiện nay nhiều người cho rằng Tây Tạng nhiều nhất và nơi chứa Đông Trùng Hạ Thảo chất lượng là không chính xác.
Đông trùng hạ thảo là một vị thuốc được ghi vào tài liệu thuốc Đông Y vào giữa thế kỷ 18 trong bộ Bảo thảo cương mục thập di (1765)
Có tới hơn 570 loài trùng thảo khác được hình thành theo cách ký sinh như vậy nhưng là các loại nấm khác, không phải Ophiocordyceps sinensis và phát triển trên cơ thể loại ấu trùng không phải Thitarodes. Riêng hai chi  nấm Ophiocordyceps và Cordyceps đã có khoảng 170 loài khác nhau và ở Trung Quốc đã tìm thấy khoảng 60 loài. Đến nay, mới chỉ nghiên cứu nhiều nhất về loài Ophiocordyceps sinensis và Cordyceps militaris
Đông Trùng Hạ Thảo đầy rẫy trên thị trường hiện nay là gì?
Nhiều khách hàng khi mua Đông Trùng Hạ Thảo bỏ ra tiền lớn để mua loại thảo mộc này nhưng không tìm hiểu nguồn gốc sâu sa của nó nên có nhiều sự nhầm lẫn hiện nay.
Cordyceps sinensis Đông Trùng Hạ Thảo
Trên thế giới phân ra hai loài Cordyceps sinensis và Cordyceps militaris. Duy nhất Cordyceps sinensis mới được gọi tên là Đông Trùng Hạ Thảo còn Cordyceps militaris gọi là nhộng trùng thảo trồng rất nhiều ở các phòng thí nghiệm và kém giá trị so với đông trùng hạ thảo cũng như hình dáng hoàn toàn khác nhau.
Tuy đây là một loài thảo dược của Phương Đông nhưng được xác định bởi người phương Tây. Tài liệu sớm nhất do tu sĩ Perenin Jean Batiste, người Pháp, ghi nhận, miêu tả loài sinh - thực vật có hình thù kỳ lạ và chữa được một số bệnh mà ông cho là “công dụng thần bí”. Năm 1843, tiến sĩ M.J. Berkeley (Mỹ), công bố loài “rễ mọc trên sâu” và đặt tên là Sphaeria sinensis. Cái tên sinensis lần đầu tiên xuất hiện từ đó. Năm 1878, Pier Andrea Saccarado mới tu chỉnh lại và xếp sinensis vào giống Cordyceps rồi đặt tên là Cordyceps sinensis (Berk.) Sacc. Từ đây, loài sinh vật nấm Cordyceps sinensis ký sinh trên sâu được giới khoa học đặt tên “Đông trùng hạ thảo”. Chỉ có Cordyceps sinensis mới được gọi đông trùng hạ thảo với hình thái duy nhất là cây nấm mọc trên đầu con sâu. Còn các loại cây nấm mọc ở bộ phận khác của con sâu chỉ được gọi là nhộng trùng thảo hoặc bách trùng thảo mà thôi.
Cordyceps militaris Nhộng Trùng Thảo
Các nhà khoa học gọi loài thứ hai (Cordyceps militaris) là “nhộng trùng thảo”, để phân biệt với đông trùng hạ thảo Cordyceps sinensis.
Hiện nay nhộng trùng thảo được nuôi trồng rất dễ dàng và cho ra thể quả cây nấm mọc trên thân con tằm hoặc con nhộng. Việt Nam còn nhân trồng được nhộng trùng thảo trên gạo lức, giá đậu,  cho ra khối lượng lớn, nấu canh ăn như rau. Trong khi đó, đông trùng hạ thảo thể quả tự nhiên chỉ sống được trên độ cao 3.000-4.000 m so với mặt nước biển. Đến nay chưa quốc gia nào nhân trồng ra đông trùng hạ thảo thể quả được (tức làm ra nguyên hình cây nấm trên đầu con sâu).

Đông trùng hạ thảo dễ bị nhầm với nhộng trùng thảo đang được nhiều nơi trồng hiện nay. Cách phân biệt dựa trên hình dáng. Nhộng trùng thảo thân cây màu vàng cam ngả hồng hồng, đầu nấm dạng chùy, được trồng trên bất cứ chỗ nào của vật/cây ký chủ; còn đông trùng hạ thảo là cây ở dạng nấm mọc trên đỉnh đầu con sâu màu nâu sẫm, đầu nấm như lưỡi mác. 

Đông Trùng Hạ Thảo cú lừa thế kỷ?
Chính Trung Quốc nơi có loài thảo dược này, nhưng bị chính báo chí nước này phanh phui về sự thật công dụng của Đông Trùng Hạ Thảo đã khiến bao nhiêu người bỏ ra tiền tỷ để mua về, bao nhiêu nhà khoa học nghiên cứu phải sửng sốt. Ngay trong sách Thần Nông Bản Thảo Kinh của Vua Thần Nông từ ngàn năm trước không có tên loại thảo dược này. Nó chỉ biết đến trong Bảo thảo cương mục thập di (1765)
Tạng dược sư danh tiếng Thanh Mai Nhiên Đinh ở châu Ngọc Thụ, Tây Tạng - vùng “Đông trùng Hạ thảo” nổi tiếng - khi trả lời phóng viên Tân hoa xã nói: “Trùng Thảo thường chỉ có tác dụng dẫn thuốc thôi”. Trong số hàng trăm bài thuốc nhiều vị (gọi là phức phương) dùng ở Viện Tạng y tỉnh Thanh Hải, chỉ duy nhất một phương thuốc dạng tễ dùng để chữa bệnh phụ khoa sử dụng “Đông trùng Hạ thảo”.
Sau này, nhiều sách Trung y ghi chép về “Đông trùng Hạ thảo”, trong đó có sách “Cộng hòa nhân dân Trung Hoa dược điển” xuất bản năm 1990... Tuy nhiên, BS Ngô Hải Vân, Chủ nhiệm khoa Nội Tổng y viện quân đội nhân dân Trung Quốc cho rằng, trong y tịch cổ Trung Quốc hầu như mọi thứ đều được coi là thuốc như móng tay, tro bếp... cả đến phân… và đều tìm thấy “công hiệu” nhất định trong thư tịch cổ, ý là ông nghi ngờ tác dụng của “Đông trùng Hạ thảo”.
Trong cuốn Dược điển Tạng y “Cam lộ bản thảo minh kính” cũng chỉ ghi công hiệu của Đông trùng Hạ thảo như sau: “Cường thân, bổ thận, dùng trị liệu các bệnh về gan, mật”. Ông Trương Quý Quân - Chủ nhiệm khoa Trung dược sinh thuộc Đại học Trung y dược Bắc Kinh - cũng nói: Các phương thuốc Trung dược truyền thống rất ít sử dụng Trùng Thảo. Theo các nhà nghiên cứu thì “Trùng thảo toan” (Cordycepic acid) được coi là thành phần công hiệu, có tính đặc trưng của “Đông trùng Hạ thảo”, thực ra chính là Mannitol - một loại đường có trong nhiều loại hoa quả và từ lâu đã điều chế được bằng phương pháp hóa học (thường dùng dạng dịch truyền để chống phù não khi chảy máu não do chấn thương sọ hay tai biến mạch não). Năm 1951, Cunningham, nhà khoa học Đức nghiên cứu ấu trùng bướm bị nấm Ascomycota (gồm 6 lớp) ký sinh nhưng không rữa nát, đã chiết xuất được hoạt chất Cordycepin gọi theo người Trung Quốc là “Trùng thảo tố”. Năm 1960, tổng hợp được Cordycepin (phương pháp hóa học phòng thí nghiệm, không phải chất chiết xuất từ tự nhiên), nhưng đến nay chất này vẫn không được sản xuất công nghiệp để bán trên thị trường. “Trùng thảo tố” chủ yếu có được do nuôi Trùng thảo nhân tạo bằng nấm Cordyceps militaris. Hoạt chất Cordycepin chính là chất được các thương gia “tung hô” như thần dược của “Đông trùng Hạ thảo”.
Vậy thực chất Đông Trùng Hạ Thảo có phải là thần dược hay là cú lừa xuyên thế kỷ cũng không ai biết, nhưng có một sự thật là giá của nó hiện nay thuộc hàng đắt đỏ và đồ giả rất nhiều. Ngoài ra cái nhộng trùng thảo nuôi trong phòng thí nghiệm mang tên Đông Trùng Hạ Thảo lại khiến bao nhiêu khách hàng lầm lẫn.
Việt Nam có nhiều dược liệu là kho báu của dân tộc, chúng ta nên sử dụng những gì thuộc về mình cũng như câu “Nam Dược Trị Nam Nhân” của Ông Tổ thuốc Nam – Tuệ Tĩnh.