Để sâm Ngọc Linh thực sự trở thành “sản phẩm chủ lực”

 

Sâm Ngọc Linh có tên khoa học Panax Vietnamensis là một loại cây đặc hữu, phân bổ chủ yếu quanh vùng núi Ngọc Linh, nơi có độ cao từ 1500m trở lên  so với mặt nước biển, thuộc địa bàn 2 tỉnh Kon Tum và Quảng Nam.

 

Thuốc giấu của đồng bào dân tộc - Ảnh tư liệu

 

Từ xa xưa, đồng bào dân tộc thiểu số địa phương đã xem sâm Ngọc Linh là loại “thuốc giấu”có tác dụng trị bệnh tật và bồi bổ cơ thể. Một trong những  chuyên gia đầu ngành về lĩnh vực dược học cổ truyền và từng gắn bó với cây sâm Ngọc Linh, Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Công Luận- Trưởng bộ môn Dược học cổ truyền, Đại học y dược thành phố Hồ  Chí Minh khẳng định: Nói đến vị trí của sâm Ngọc Linh trong kho tàng dược liệu  của đất nước ta,  đó là 1 cây thuốc hết sức quý  và mang tính đặc hữu của đất nước mình. Nếu chúng ta có  một  kế sách phát triển  hợp lý thì có thể nó  không thua gì cây sâm Triều Tiên. Được phát hiện  năm 1973, song sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, do chưa được quản lý chặt chẽ và chưa có chính sách ưu đãi đặc thù nên sâm Ngọc Linh trong tự nhiên đã bị khai thác bừa bãi, ngày càng suy giảm, cạn kiệt , thậm chí có nguy cơ tuyệt chủng. Vì vậy, sâm Ngọc Linh đã được đưa vào danh  mục “sách đỏ” Việt Nam cấm khai thác.  “Từ năm 2000 trở lại đây, Nhà nước  đã có chủ trương tái nuôi trồng lại cây sâm này tại 2 tỉnh- Kon Tum và Quảng Nam, tuy vậy, tốc độ triển khai  so với nhu cầu của xã hội vẫn còn chậm”- TS Luận cho biết.

 

 

Để tạo “bệ phóng” cho sâm Ngọc Linh, Tỉnh Kon Tum đã từng bước xây dựng và hoàn thiện cơ chế chính sách; tạo điều kiện khôi phục, phát triển loại dược liệu quý hiếm. Tháng 7/2011, Tỉnh ủy ban hành Nghị quyết số 03 –NQ/TU, trong đó, xác định sâm Ngọc  Linh là một trong 9 sản phẩm chủ lực được đầu tư phát triển. Ngày 17/4/2013,UBND tỉnh ban hành Quyết định số 629, phê duyệt Quy hoạch Phát triển sâm kết hợp bảo vệ và phát triển rừng, bảo vệ môi trường sinh thái, đa dạng sinh học, nâng cao đời sống nhân dân vùng quy hoạch.Tháng 9/ 20013, Dự án Bảo tồng và phát triển sâm Ngọc Linh của Kon Tum đến năm 2022 với tổng kinh phí 567 tỷ đồng được phê duyệt.

 

Sau hơn 3 năm triển khai thực hiện Nghị quyết 03 của Tỉnh ủy về Phát triển các ngành kinh tế mũi nhọn và sản phẩm chủ lực, việc khôi phục và phát triển sâm Ngọc Linh đạt kết quả ban đầu. Đã có 177 ha cây sâm Ngọc Linh được  trồng. Trong số này, 140 ha thuộc quản lý của Công ty cổ phần Sâm Ngọc Linh, gần  8 ha được trồng trong phạm vi Dự án bảo tồn và phát triển cây sâm Ngọc Linh của  tỉnh tại Công ty TNHH một thành viên Lâm nghiệp Đăk Tô. Bên cạnh đó, bước đầu, có khoảng 4 sào được huyện Tu Mơ Rông hỗ trợ cho  đồng bào dân tộc thiểu số tại chỗ trồng theo quy  mô hộ gia đình tại thôn Lạc Bông, xã Ngọc Lây. Bước đầu, Công ty TNHH Thái Hòa phối hợp  với Viện Dược liệu triển khai 04  đề  tài cấp nhà nước, trong đó, có Đề án Bảo tồn và phát triển cây sâm Ngọc Linh và  Đề tài Nghiên cứu, phát triển trồng sâm Ngọc Linh ở một số khu vực có điều kiện sinh thái tương tự núi Ngọc Linh với quy mô  trồng thử nghiệm 1ha sâm Ngọc linh và 4 ha trồng Hồng đẳng sâm tại huyện Kon Plông.

 

Cây sâm nhân giống vô tính - Ảnh Sở KH&CN Kon Tum

 

 

Theo quy hoạch, địa bàn phát triển sâm Ngọc Linh của tỉnh Kon Tum có tổng diện tích trên  31.700 ha, trong đó, vùng lõi  có khả  năng trồng  gần  17.000 ha, tập trung chủ yếu tại huyện Tu Mơ Rông. Nghị quyết 03 của Tỉnh ủy xác định mục tiêu phấn đấu đến năm 2015, mở rộng diện tích sâm Ngọc linh lên 500 ha, Dự án Bảo tồn và phát triển sâm Ngọc Linh của tỉnh Kon Tum  định hướng đến năm 2022sẽ đạt từ 800- 1000 ha sâm. Tuy vậy, thực tế, khả năng thực hiện vẫn còn hạn hẹp. Đến nay, diện tích sâm mới đạt 35% chỉ tiêu  Nghị quyết 03 của Tỉnh ủy đề ra. Ông Hà Hồng Duy- Phó Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông khẳng định, cùng với cây cà phê xứ lạnh, một số cây dược liệu, mà chủ lực là sâm Ngọc Linh và Hồng đẳng sâm (sâm dây) đã được xác định là sản phẩm chủ lực của địa phương. Đến nay, trên địa bàn, bước đầu hình thành được gần 170 hecta  sâm Ngọc Linh và khoảng 10 hecta sâm dây. Tuy vậy, ngoại trừ 140 ha sâm Ngọc Linh thuộc sở hữu  của doanh nghiệp, diện tích được người dân khôi phục còn  rất khiêm tốn. Ngoài  diện tích vườn sâm 140 ha được doanh nghiệp công bố  vào năm 2011 sau 13 năm “bí mật” trồng, đến nay, tại địa bàn tỉnh, cũng chưa có thêm doanh nghiệp  nào đầu tư vào lĩnh vực này. Khả năng đầu tư cho hộ gia đình  ở các xã phía bắc huyện Tu Mơ Rông cũng rất nhỏ lẻ, manh mún. Tại xã Măng Ri- Một trong số “ vùng sâm” trước đây, theo ông Lâm Quang Huy - Phó Chủ tịch UBND xã, trong khi đã phát triển được 130 ha cà phê, 120 ha bời lời thì  địa phương  hiện cũng mới chỉ có 7 ha sâm dây và 2 ha sâm Ngọc Linh.

 

 

Sâm Ngọc Linh được thu hoạch sau 5-7 năm trồng trong điều kiện tự nhiên  với những yêu cầu nhất định về giống và kỹ thuật. Việc đầu tư khôi phục và phát triển cây sâm Ngọc Linh phụ thuộc vào sự kết hợp và phát huy hiệu quả các giải pháp cụ thể và đồng bộ về cơ chế đất đai, lao động, vốn liếng, điều kiện kỹ thuật công nghệ  gắn  với  bảo vệ và phát triển rừng trong vùng quy hoạch… Trong đó, giải pháp về vốn và kỹ thuật công nghệ mang  tính quyết định.

 

Với “ sức nóng” của sản phẩm sâm Ngọc Linh hiện nay, cây giống chính là vấn đề  nan giải, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng bảo tồn và phát triển loài cây dược liệu quý này.Ngoài phương pháp nhân giống truyền thống là gieo hạt và trồng củ ( trồng theo cách gieo hạt mất nhiều thời gian, trồng củ  thì chi phí rất cao), nhân giống vô tính  được xem là giải pháp tối ưu trong bối cảnh  thực tế. Tuy vậy, sau khi Đề tài nghiên cứu nhân giống vô tính và sản xuất sinh khối rễ cây sâm Ngọc Linh do Phó giáo sư, Tiến sĩ Dương Tấn Nhựt -Viện phó Viện Sinh học Tây Nguyên làm chủ nhiệm kết thúc từ năm 2011, đến nay, tỉnh vẫn chưa có kết luận chính thức về  khả năng có thể ứng dụng hay không kết quả nuôi cấy mô để nhân giống sâm tại địa bàn tỉnh.

 

Thực tế đặt ra vấn đề, cùng với quyết tâm chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương đối với chương trình phát triển kinh tế mũi nhọn và sản phẩm chủ lực, thì tập trung hoàn thiện Quy trình công nghệ nhân giống, canh tác, mở rộng sản xuất sâm Ngọc Linh là yêu cầu rất quan trọng, cần sớm được đảm bảo. Đó, chính là cơ sở để thực hiện, nhằm xây dựng và phát triển thương hiệu quốc gia đối với loại dược liệu này cũng như góp phần giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số địa phương ./.