Nghịch lý về nguồn dược liệu ở Việt Nam

 

Rừng miền Trung, Tây Nguyên vốn có nhiều cây thuốc quý, từ xa xưa đã giúp đồng bào dân tộc thiểu số trên dãy Trường Sơn khỏe mạnh từ lúc chào đời đến khi thượng thọ. Nhưng nay, nhiều loại dược liệu quý đang bị khai thác cạn kiện, bán cho thương lái rẻ như rau, củi. Việc sử dụng cũng hết sức tùy tiện, chủ yếu theo… tin đồn, không những phản tác dụng mà người dùng có khi còn rước bệnh vào thân.

 

 

Đến hẹn lại lên, cứ vào mùa mưa là người dân các huyện Tu Mơ Rông, Kon Plông (Kon Tum) đổ xô vào rừng săn tìm lá kim cương. Tại cửa rừng xã Đắk Na huyện Tu Mơ Rông, nơi tiếp giáp chân núi Ngọc Linh có hàng chục thương lái chờ sẵn, thấy người dân nào trong rừng ra là họ chạy tới lục gùi, hỏi lá kim cương.

 

Bà Nguyễn Thị Bảy - một thương lái - cho biết: “Bây giờ lá kim cương khá hiếm, phải đón tận rừng mới mua được, nếu họ mang về làng thì các quán tạp hóa mua hết. Thậm chí chúng tôi phải lấy số điện thoại của những người đi rừng, gọi trước để biết ngày nào họ đi, tìm được bao nhiêu, khi nào về, để đón”.

 

Theo các thương lái này, hiện nay đã có một số đoàn thương lái nước ngoài vào tận làng, có người phiên dịch đi theo để mua lá kim cương - chủ yếu là thương lái người Đài Loan, Trung Quốc, Hàn Quốc. Hiệngiá mua lá kim cương tươi tại cửa rừng khoảng 1,5-1,7 triệu đồng/kg, nếu phơi khô thì bán được 16-17 triệu đồng/kg.

 

Một số thương lái tiết lộ, khi đưa qua biên giới Trung Quốc, lá kim cương bán được 3-4,5 triệu đồng/kg tươi. Nhưng không phải bây giờ, mà việc khai thác lá kim cương đã diễn ra từ 10 năm trước, lúc đó giá rất rẻ, chỉ vài chục nghìn đồng/kg. Ông A Linh (trú xã Đắk Na) cho biết: “Cây kim cương thường mọc trên thảm lá mục trong rừng sâu, ven suối, khe đá ẩm ướt…”.

 

Theo một số tài liệu trong nước, cây kim cương là dược liệu quý, có tác dụng chữa đau lưng, phong phấp, lao phổi… Nhưng cho đến nay, khi nguồn dược liệu này gần như tiệt chủng vẫn chưa có một nghiên cứu chuyên sâu, đầy đủ về dược tính của loại cây này để có phương án bảo tồn, phát triển. Với người dân nghèo ở gần rừng, một ngày kiếm được 500.000 - 700.000 đồng đã nhiều, do vậy lúc nông nhàn họ tập trung vào rừng săn lùng lá kim cương. Với tốc độ khai thác trong 10 năm qua, cây kim cương ở rừng bắc Tây Nguyên đang đứng trước nguy cơ xóa sổ.

 

Tại các xã Tê Xăng, Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông (Kon Tum), hiện nay người Xê Đăng bản địa vẫn ngang nhiên đào bới, săn tìm đẳng hồng sâm (hay còn gọi là sâm dây). Sau sâm Ngọc Linh mọc tự nhiên, sâm dây cũng đã đến thời kỳ cáo chung bởi nạn khai thác mà không hề có phương pháp trồng lại hay khoanh nuôi, phát triển. Cây sâm dây bày bán công khai, chất thành đống như củ mì. Giá sâm tươi chỉ 50.000 - 100.000 đồng/kg. Nếu phơi khô, đôi khi 300.000 - 500.000 đồng/kg tuỳ loại. Nhưng lạ lùng là chẳng ai, cơ quan nào cấm đoán, kiểm soát, quản lý, đóng thuế…?

 

 

Mới đây, vì tin đồn cây xáo tam phân là thần dược, có thể chữa bách bệnh. Đặc biệt là điều trị ức chế được 5 dòng tế bào ung thư, hàng trăm người đã đổ về Ninh Vân, huyện Ninh Hoà (tỉnh Khánh Hoà) để lên núi Hòn Hèo, đào lật cả rừng, bới tìm tận gốc rễ. Chưa biết thực hư giá trị thần dược hay không, nhưng giá thành của loại thảo dược này liên tục tăng từ vài trăm ngàn đồng/kg lên 1,5-1,8 triệu đồng/kg. Người dân lấy cả thân, cành, lá và thậm chí đào lấy rễ, băm nhỏ, chẻ vụn, phơi để sắc lấy nước uống ngay hoặc ngâm rượu dùng dần dần.

 

Trước đó, lời đồn đại tương tự cũng dành cho cây mật nhân. Hậu quả là loài cây này bị truy lùng, tận diệt ở khắp đồi nghèo đến rừng sâu, từ các huyện miền núi Quảng Nam, Quảng Ngãi, đến các tỉnh Tây Nguyên. Rộ lên nhiều nhất là tại tỉnh Đắk Nông. Cây mật nhân mọc hoang chẳng bao lâu đã thành thần dược quý hiếm và có nguy cơ bị tuyệt chủng.

 

Theo một nhóm gần 20 người từ Quảng Ngãi, ông Nguyễn Văn Sơn vác ba lô lội rừng Đắk Nông mấy ngày nay, vừa kiếm được 30kg rễ mật nhân đem ra thị xã Gia Nghĩa bán. Tại thị xã này, mật nhân dạng cây, rễ còn tươi được bán với giá 70.000 - 100.000 đồng/kg, loại xắt lát phơi khô thì đắt hơn nhưng cũng chỉ khoảng 200.000 đồng/kg.

 

Hỏi công dụng của mật nhân, ông Sơn bất tuyệt: “Đây là cây mà bệnh gì cũng chữa được hết. Thí dụ như đau lưng, đau bụng, khí huyết hư… Đặc biệt hơn các loại thảo dược khác, mật nhân ngâm rượu uống có tác dụng bổ thận, cường dương, một người khỏe hai người vui”.

Không chỉ những người bán mật nhân như ông Sơn, mà trên hàng loạt trang web đều quảng cáo mật nhân như thần dược, họ copy bài từ trang này sang trang khác, kèm số điện thoại để mua. Do người bán thổi phồng công dụng, số người mua mật nhân về dùng tăng nhanh, kích thích việc khai thác từ rừng tự nhiên.

 

Theo ông Trương Văn Minh - Chủ tịch Hội Đông y tỉnh Đắk Nông - do biết công dụng của mật nhân, thời gian gần đây có nhiều người đổ xô vào rừng khai thác, đem về bán rẻ như củi mục. Với đà khai thác này, cây mật nhân sẽ bị cạn kiệt trong nay mai.

 

Cây ươi, chỉ ra quả khi thân gỗ to cả chục mét, 2 năm mới cho quả một lần. Do thương lái Trung Quốc gom mua với giá cao, nên những năm gần đây rừng ươi ở Quảng Nam gần như bị hạ sát. Người đi đốn hạ cây ươi đông như trẩy hội, kiểm lâm quản không xuể. Quả ươi được cho là nguồn dược liệu quý dùng chữa bệnh đau lưng, thấp khớp, thoái hóa xương cột sống có nguy cơ không còn nguồn để dùng trong nước.

 

Điều đáng nói là những phong trào khai thác, tìm diệt tận cùng các loài thảo dược này xảy ra rầm rộ, phổ biến, công khai khắp các địa phương miền Trung và Tây Nguyên, tuy nhiên sự can thiệp từ chính quyền, ngành chức năng thì nửa vời, theo đuôi.