Nhà Rông – Biểu tượng, niềm tự hào của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên

Nói như vậy, không có nghĩa là dân tộc thiểu số nào sinh sống trên dải Trường Sơn – Tây Nguyên cũng có Nhà Rông, nhưng một thực tế hầu hết mọi người đều thừa nhận, nói đến Nhà Rông là nói đến Tây Nguyên mà cụ thể hơn là ở 5 tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Đăk Nông, Lâm Đồng hiện nay, nhưng mức độ đậm đặc nhất phải kể đến các tỉnh Kon Tum, Gia Lai và Đăk Lăk, càng xuôi phía Nam, mật độ Nhà Rông càng thưa dần (vì Trường Sơn – Tây Nguyên là chỉ dãy núi bắt nguồn từ Tây Quảng Bình kéo dài đến Nam Bình Thuận).
Xin không bàn đến tên gọi nữa, mà hãy nhìn nhận ở góc độ vị trí của Nhà Rông trong tâm thức cộng đồng các dân tộc thiểu số Tây Nguyên. Theo truyền thống, Nhà Rông là nơi cất giữ những vật thiêng truyền đời, nơi lưu giữ những giá trị tinh thần thiêng liêng nhất của cộng đồng Làng. Do đó, Nhà Rông là nơi hội tụ linh khí đất trời, nơi biểu hiện sức mạnh của cộng đồng; nơi giao hòa, gửi gắm niềm tin giữa con người với các vị thần linh.Nhà Rông đồng thời còn là nơi các Già làng hội họp và đưa ra những quyết định liên quan đến vận mệnh của cả cộng đồng; đưa ra những phán quyết theo luật tục; nơi tổ chức các lễ hội, sinh hoạt vui chơi giải trí; nơi đêm đêm bên ánh lửa bập bùng Già làng trao truyền các bản Khan, Hơ Mon, Hơ Ri (trường ca, sử thi) cho các thế hệ kế tiếp; nơi trao gửi tâm tình của lứa đôi….Do đó, có thể nói, Nhà Rông vừa chứa đựng tính thiêng tâm linh, tín ngưỡng, vừa rất đời, vô cùng gần gũi, gắn bó với tất cả mọi người trong cộng đồng Làng.

Nhà Rông Bar Nar Kon Tum trong khuôn viên Bảo tàng Dân tộc học (Hà Nội), khánh thành ngày 04/6/2003, là điểm đến yêu thích của du khách trong và ngoài nước.

 

Nhà Rông là thiết chế văn hóa cổ truyền không thể thiếu đối với mỗi buôn làng Tây Nguyên, là biểu tượng sinh động, đầy kiêu hãnh của văn hóa các dân tộc thiểu số Tây Nguyên nói chung và Kon Tum nói riêng. Vì thế, Nhà Rông Kon Tum – Tây Nguyên đã hiện diện ở Bảo tàng dân tộc học Việt Nam giữa Thủ đô Hà Nội, lấy nguyên mẫu (cả về kích cỡ, nguyên vật liệu) Nhà Rông làng Kon Rơ Bàng (xã Vinh Quang, Thành phố Kon Tum), toàn bộ vật liệu xây dựng chuyển từ Kon Tum ra, do chính 30 công dân người Bar Nar Kon Tum ra Hà Nội thi công trong ròng rã gần nửa năm trời. Tại Trường Đại học An ninh nhân dân ở Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh cũng sừng sững một ngôi Nhà Rông Xơ Đăng theo nguyên mẫu Nhà Rông làng Đăk Chờ, xã Ngọc Tụ, huyện Đăk Tô, tỉnh Kon Tum, khánh thành và được tỉnh Kon Tum bàn giao tặng trường ngày 13/5/2006. Được biết, những năm thuộc thập kỷ 80 của thế kỷ XX, Nhà Rông Tây Nguyên bằng tranh, tre, nứa, lá cũng đã được dựng lên trong khuôn viên di tích lịch sử dinh Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh và Công viên Lê Nin (tức công viên Thống Nhất nay) ở thủ đô Hà Nội, được khách tham quan, du lịch chưa có dịp đến Tây Nguyên hết sức ngưỡng mộ.

 

Dù còn nhiều tranh luận, thậm chí có sự chưa thống nhất giữa các nhà văn hóa, nhà khoa học về tên gọi hay chức năng của Nhà Rông Tây Nguyên, song có thể khẳng định, Nhà Rông đã và sẽ mãi mãi là biểu tượng đặc sắc, niềm tự hào của đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên. Xin được trích dẫn ý kiến của hai nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Văn Kự – Lưu Hùng đã viết trong cuốn sách Nhà Rông Tây Nguyên (Viện Khoa học xã hội VN, NXB Thế giới xuất bản 2007) để kết thúc bài viết này: “Nhà Rông được thừa nhận là loại công trình kiến trúc dân gian có giá trị văn hóa lớn. Nó xứng đáng được tôn vinh như viên ngọc sáng của văn hóa cổ truyền Trường Sơn – Tây Nguyên và cần được giữ gìn như một di sản kiến trúc và nghệ thuật quý giá từ nghìn xưa tặng lại cho hậu thế. Văn hóa Ba Na, Xơ Đăng, Cơ Tu .v.v…không thể thiếu vắng Nhà Rông, bởi đây là một phần quan trọng của bản sắc văn hóa và của truyền thống mà những dân tộc này đã sáng tạo nên và nuôi dưỡng từ đời này qua đời khác, để đóng góp vào di sản văn hóa chung của các dân tộc anh em trong đại gia đình Việt Nam”.