Du lịch Kon Tum - Chư Mom Ray, hệ sinh thái điển hình của Đông Nam Á

Khu bảo tồn thiên nhiên Chư Mom Ray (từng tháng 7/2002 được chuyển thành Vườn quốc gia Chư Mom Ray) có diện tích trên 56.600 ha, với một lượng khá lớn các loài thú cực kỳ quý hiếm. Theo phân loại của giáo sư Đặng Huy Huỳnh, nguyên Viện trưởng Viện Sinh thái và Tài nguyên (Trung tâm KHTN và CNQG), Chư Mom Ray có 15 loài thú đặc hữu Đông Dương, 9 loài động vật bị đe dọa ở mức độ cực kỳ nguy cấp, 14 loài ở mức độ nguy cấp, 57 loài ở mức độ dễ bị tổn thương.

Trước nay, người ta cho rằng loài trâu rừng chỉ còn rất ít cá thể phân bố ở Nepal và ấn Độ, loài bò rừng banteng chỉ còn tồn tại ở bán đảo Mã Lai và có nguy cơ tuyệt chủng cao. Nhưng mới đây, người ta đã nhìn thấy hai loài này và cả bò tót xuất hiện thành từng đàn khá lớn ở xã Rờ Kơi và ở các vùng đệm khác thuộc Vườn quốc gia Chư Mom Ray. Các chuyên gia đã xác định được năm khu vực mà chúng thường xuyên xuất hiện.

Ngoài một số loài thú lớn được coi là đặc thù và là biểu tượng cho Chư Mom Ray như hổ Đông Dương, chà vá chân nâu, voi châu Á, bò rừng banteng, trâu rừng, bò tót, bò xám... , trong vườn quốc gia này còn có cả một bộ sưu tập các loài quý hiếm khác như mang lớn, mang Trường Sơn, báo hoa mai, báo gấm, chó sói, gấu ngựa...

Giáo sư Đặng Huy Huỳnh đã làm so sánh về thành phần loài, số nhóm động vật (thú, chim, bò sát, lưỡng cư) của Chư Mom Ray với 14 khu bảo tồn thiên nhiên và vườn quốc gia khác ở Việt Nam. Kết quả là, những chỉ số về khu hệ thú, về số loài của Chư Mom Ray đều cao hơn rất nhiều so với các khu bảo tồn và vườn quốc gia khác trong nước, vượt xa cả những vườn quốc gia có tiếng như Tam Đảo, Yok Đôn, Cúc Phương, Bạch Mã, Ba Vì... Điều đó cũng chứng tỏ Chư Mom Ray còn bảo tồn được những nguồn gene cực kỳ quý hiếm, có ý nghĩa lớn về khoa học và giá trị về mặt kinh tế, không những đối với Việt Nam mà còn cho cả thế giới.

Đặc biệt, với sự xuất hiện liên tục gần đây các dấu vết bò xám, các nhà khoa học đang rất kỳ vọng vào việc loài động vật được coi là tuyệt chủng này vẫn còn tồn tại ở Chư Mom Ray. Theo GS Đặng Huy Huỳnh, nếu loài bò xám vẫn tồn tại ở Chư Mom Ray thì đây sẽ là một niềm hy vọng lớn cho thế giới, vì nguồn gene của bò xám có khả năng cứu được phân nửa đàn bò của nhân loại đang trong tình trạng thoái hóa.

Ngoài sự giàu có về khu hệ động vật, Chư Mom Ray còn được đánh giá là có vốn rừng vô cùng phong phú và quý giá mà khó có vườn quốc gia hay khu bảo tồn nào ở nước ta sánh được. Với tổng diện tích vùng lõi hơn 56.500 ha, trong đó rừng nguyên sinh chiếm hơn 50%, rừng Chư Mom Ray có nhiều loài gỗ rất quý như gụ, cẩm lai, giáng hương, căm xe... Đặc biệt mới đây tại thung lũng Ya Bốc, các chuyên gia đã phát hiện một loài lan đặc hữu có hương thơm và vẻ đẹp rất lạ. Bên cạnh đó, vườn quốc gia này còn có hơn 20.000 ha đồng cỏ, là môi trường cực kỳ thuận lợi cho các loài thú ăn cỏ lớn tồn tại và phát triển, kéo theo đó là các loài động vật ăn thịt.

Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Chính, thuộc Dự án bảo vệ rừng và phát triển nông thôn đã đặt Chư Mom Ray trong mối quan hệ quy chiếu với hệ thống các tiêu chí đánh giá về sự đa dạng sinh học của Việt Nam và khu vực. Theo đó, Chư Mom Ray được chấm 33 trên thang điểm 40. Ông Arnoud Steeman, một chuyên gia bảo tồn thiên nhiên khẳng định, với số lượng động vật, thực vật đã tìm thấy và tỷ lệ đa dạng sinh học cao, Chư Mom Ray là nơi lý tưởng để tiến hành công tác bảo tồn trên diện toàn cầu các loài thú lớn, quý hiếm, đang bị đe dọa nghiêm trọng và có nguy cơ tuyệt chủng lớn.

Chư Mom Ray nằm ở ngã ba Đông Dương. Phía tây tiếp giáp với Vườn quốc gia Vinachay (Campuchia), phía tây bắc tiếp giáp khu bảo tồn thiên nhiên Đông An Pha (Lào). Vị trí này đã tạo cho Chư Mom Ray một tiềm năng lớn về mọi mặt để cấu thành một vùng bảo tồn thiên nhiên hoang dã lớn mang tầm quốc tế, là hệ sinh thái mang tính điển hình của khu vực Đông Nam Á.

Tuy nhiên, hiện nay tình trạng phá rừng lấy gỗ, làm nương rẫy, nhất là nạn săn bắt động vật hoang dã ở Chư Mom Ray đang diễn ra rất nghiêm trọng. Ở đây, có những bãi bẫy thú rộng và kéo dài hàng chục km. Lực lượng du kích địa phương từng có lần phải mất nhiều ngày mới tháo dỡ, thu gom hết một bãi bẫy thú. Hiện Chư Mom Ray đang là một trong những nơi chính cung cấp động vật hoang dã - mặt hàng quốc cấm - cho nhiều cửa hàng đặc sản ở Kon Tum và cả nước. Việc cấp bách lúc này là cần có những biện pháp cứng rắn, nhằm ngăn chặn một cách hiệu quả các yếu tố gây tổn thương nghiêm trọng đến nguồn tài nguyên tự nhiên của Chư Mom Ray.