Thuyền độc mộc Kon Tum

Đúng như tên gọi của mình: “độc mộc”, thuyền được thiết kế, đục đẽo từ nguyên thân cây lớn gỗ lớn, phổ biến nhất là gỗ sao xanh bởi loại gỗ này nhẹ nhưng chắc chắn, ít bị mối mọt. Cấu tạo của thuyền đơn giản nhưng việc làm ra nó cũng là một quá trình nghệ thuật đòi hỏi nhiều công sức và tài năng của người nghệ nhân. Trước hết là việc tìm gỗ, phải đúng cây gỗ sao, chu vi lớn hơn tay hai người ôm, thân thẳng tuột, ít cành nhánh. Sau khi hạ cây xuống, người ta sử dụng loại cuốc chim thật sắc bén để khoét lòng thuyền, bào nhẵn mặt bên trong và bên ngoài chiếc thuyền, vừa đẽo, vừa đốt lửa để hong khô thân cây. Trong quá trình đẽo thuyền, người nghệ nhân phải toàn tâm toàn ý, tập trung vào từng nhát rìu, tỉ mỉ từng đường nét, đến khi chiếc thuyền bắt đầu có hình có dáng. Mỗi con thuyền đối với người nghệ nhân là cả một công trình nhiều tâm huyết, có cả sự đam mê mà lòng tin. Chiếc thuyền độc mộc thành công là các bộ phận cân đối, hài hòa, vỏ thuyền tuy mỏng nhưng có sức chịu đựng tốt với việc các con sóng đánh ập vào. Nếu như thuyền làm ra không giữ được thế cân bằng thì khi di chuyển dễ bị nứt, toác dần ra đến không sử dụng được. Khi con thuyền đã hoàn thành và hạ thủy an toàn thì người dân mới tiến hành cúng Yàng để tạ ơn. Lễ vật cho mỗi lễ cúng đơn giản cũng phải con gà, ghè rượu...dân làng cùng góp mặt, ca hát, uống rượu mừng làng có chiếc thuyền mới. Người thợ làm thuyền sẽ được gia chủ mời rượu trước tất cả mọi người như một phần thưởng và sự tôn vinh tài năng... Trước đây, nhà nào đẽo được thuyền độc mộc lớn là nhà đó có của ăn của để và được dân làng quí trọng, tin cẩn. Thuyền chỉ được dành cho con trai cả hoặc người chủ nhà - là những người có sức khoẻ, có kinh nghiệm về sông nước trong gia đình, trong buôn làng. 

Do cấu tạo địa hình cao nguyên nên hệ thống sông ngòi ở Kon Tum rất chằng chịt, về mùa mưa, nước sông dâng lên ồ ạt, dốc đột ngột, nhiều xoáy mạnh, còn mùa khô nước rút mạnh, khiến cho lòng sông hẹp, đáy nhiều đá nhọn lởm chởm. Điều này khiến cho việc sử dụng các phương tiện giao thông như tàu, thuyền lớn, ghe gặp nhiều khó khăn, chỉ có thuyền độc mộc với đặc điểm nhỏ gọn, cơ động mới thích hợp với cuộc sống của bà con dân tộc nơi đây. Với cấu tạo đơn giản nhưng thuyền độc mộc lại có sức nâng cao, đồng thời lại bớt lực cản của nước nên việc vận chuyển những loại hoa màu trồng được trên nương rẫy xuôi về nhà được thuận lợi. Bên cạnh đó, để phù hợp với địa hình đồi núi nhiều sông suối thì thuyền độc mộc cũng nhanh chóng đáp ứng nhu cầu đi lại giữa làng này qua làng khác. Có lẽ, không có hình ảnh nào đẹp hơn khi giữa một vùng sông nước Đăk Bla bao la rộng lớn, hai bên bờ cỏ cây xanh ngắt, không khí mát lạnh, có chiếc thuyền độc mộc lững lờ trôi trong nắng sớm cao nguyên. Tại thành phố Kon Tum, những ngôi làng ven sông như làng Kon Klor, Kon Ktu, Plei Tơ Nghĩa,…vẫn còn hình ảnh thuyền độc mộc neo đậu dưới bến sông êm đềm. Mỗi khi vụ mùa vừa xong, thuyền lại đầy ắp những khoai, lúa, ngô,…được bà con vận chuyển từ trên nương rẫy trở về nhà.